Rally Navigatie voor motoren
Inleiding
Als je wel eens gekeken hebt naar tv-beelden van de motorrijders in een Dakar Rally, dan krijg je niet alleen bewondering voor hun vaardigheden en doorzettingsvermogen als motorrijder.
Maar wat dacht je van hun vaardigheid om de voorgeschreven routes (en verplichte WayPoints) te vinden?
Dat bracht mij op het idee om eens wat meer te weten te komen over de navigatie apparatuur en de wijze waarop de rijders deze gebruiken om te kunnen navigeren. In dit artikel vind je veel informatie over Rally Navigatie die ik via het internet verzameld heb*.
* Dit artikel heb ik in 2014 geschreven en is slechts op enkele onderdelen aangevuld met meer recente informatie.
Video bronnen
Wellicht wil je eerst wat visuele prikkels en informatie voordat je doorgaat met lezen. Daarom heb ik alvast wat informatieve filmpjes voor je opgezocht.
- Rally Pov (toegevoegd 2020, vertaling Engels inschakelen)
- Our First International Rally | Road to Dakar (toegevoevoegd 2021)
Toch even anders
Toen ik me nog niet verdiept had in deze vorm van navigeren, dacht ik dat het navigeren in een rally - zoals de Dakar - wel sterke overeenkomsten zou hebben met de navigatie techniek die de doorsnee motorrijder toepast. Nou, niets is minder waar!
Om een rally te kunnen rijden maakt de rijder gebruik van meerdere apparaten, waarbij het roadbook toch wel het meest belangrijke onderdeel is. Een navigatie apparaat, zoals wij dat gebruiken, wordt enkel gebruikt om de koers te bepalen.
Basis Opstelling
 |
| Foto van Leppink Adventure |
Op de bovenstaande afbeeld zie je een vrij eenvoudige basis opstelling.
Centraal zie je het roadbook met de route aanwijzingen en toegevoegde informatie.
Boven het roadbook zijn twee digitale meters geplaatst die de rijder informatie geven over o.a. de afgelegde afstand (totaalafstand of de afstand na een markering) en de koers (aangeduid in kompasgraden).
De informatie om de koers te bepalen krijgt de meter aangeleverd door de Garmin GPS (helemaal rechts in het beeld).
Om de apparaten eenvoudig te bedienen, zit er veelal een Multi switch op de linker stuurhelft.
Omdat het navigeren met behulp van zoveel verschillende informatiebronnen toch wel ingewikkeld lijkt (en is) zal ik het per onderdeel beschrijven. Om te starten met het roadbook.
Het Roadbook
Het roadbook is een essentieel onderdeel bij het rijden van rally's.
Je kunt dit vergelijken met de roadbooks die men vroeger gebruikte voordat de digitale navigatie apparaten gemeengoed werden.
Natuurlijk zijn de rally roadbooks van tegenwoordig veel geavanceerder en bieden zij de rijder niet alleen veel, maar zeker onmisbare informatie.
Voor elke stage in een rally krijgt de rijder het roadbook uitgereikt. De rijder zal dit roadbook personaliseren om binnen zo kort mogelijke tijd, zoveel mogelijk informatie tot zich te kunnen nemen.
Op de afbeelding zie je een standaard roadbook.
De roadbooks bevatten een papieren rol met de aanwijzingen.
Deze rol wordt handmatig en/of elektrisch doorgedraaid als de rijder het aangegeven punt bereikt heeft.
De Rijder leest dus eigenlijk hoe hij moet rijden en waar hij op moet letten. Vandaar dat het roadbook zo veel mogelijk centraal, in het blikveld, wordt geplaatst.
Op deze afbeelding zie je de cockpit van de wedstrijdmachine van KTM voor de Dakar 2015.
De routerol wordt met de multiswitch elektrisch doorgedraaid. De behuizing is klein en is centraal geplaatst. Hierdoor houdt de rijder maximaal overzicht op de informatie op de routerol.
Indeling van het roadbook
In de afbeelding zie je een fragment uit de routerol van een rally-stage.
Met behulp van markeerstiften prepareert de rijder het roadbook zodanig dat de belangrijkste informatie goed opvalt. Elke rijder heeft een eigen kleursysteem, waardoor hij/zij de informatie snel kan overzien en er de juiste interpretatie aan geeft.
De rijder kan soms ook eigen informatie aan het roadbook toevoegen. Dat is echter niet in alle rally's toegestaan.
Het roadbook wordt van boven naar beneden gelezen, waarbij de informatie in rijen en kolommen verdeeld is (vergelijkbaar met een Excellijst).
In de linkerkolom van de routerol staan de afstanden.
De totaalafstand van beginpunt tot aan markering en de tussenliggende afstanden tussen de markeringen. Deze afstanden worden vergeleken met de afstanden op een een digitale tripmeter die vaak boven het roadbook bevestigd is.
Een rijder kan meerdere tripmeters monteren om bijvoorbeeld de totale afstand en de tussenliggende afstand op twee digitale meters af te lezen.
In de middenkolom staat de zogenaamde Tulip oftewel een afbeelding van een bepaalde locatie.
De afbeelding is eigenlijk een tekening van een specifieke locatie en geeft hierbij de rijrichting aan. Hiervoor worden doorgaans standaard symbolen gebruikt.
Als voorbereiding voor een rally moet een rijder de aangeleverde symbolen goed bestuderen.
In de rechterkolom wordt de koers aangegeven naar de volgende locatie (markering).
De koers, die ook wel CAP wordt genoemd, wordt in kompasgraden aangegeven.
Om de koers (zeg maar rijrichting) te kunnen bepalen, maakt de rijder gebruik van een digitale meter die ook wel CAP Repeater wordt genoemd.
Deze meter geeft de koers aan in graden. Deze informatie krijgt de CAP van een aangesloten satellietontvanger of navigatie apparaat.
In de rechterkolom wordt naast de koers ook nog aanvullende informatie vermeldt. Ook hiervoor gebruikt men symbolen of afkortingen bestaande uit vetgedrukte lettercombinaties, omdat deze snel herkenbaar zijn en daarnaast snel geïnterpreteerd worden.
Kort samengevat: het roadbook geeft door middel van afstand, afbeeldingen en een koers aan hoe de rijder naar de volgende locatie / markering moet rijden. Hierbij maakt de rijder gebruik van digitale tripmeters die de afstanden aangeven en de CAP Repeater die de koers aangeeft.
Wil je nog meer informatie over het roadbook, kijk dan eens op de officiële website van de Dakar.
Als je HIER klikt, dan kun je direct verder lezen op de website Dakar.com.
De Tripmeter
Toen ik de eerste informatiebronnen geraadpleegd had, leek ik het spoor helemaal kwijt te raken. Ik las over digitale apparaten die werden aangeduid met namen als ICO, IMO, Odo-meter, Icometer, Tripmaster etc.
Hoe je ze ook noemt, of hoe ze ook heten, een ding hebben al die 'apparaten' echter gemeen: ze geven afstand, koers en/of snelheid aan.
Uiteindelijk blijken veel benamingen gerelateerd te zijn aan merknamen of bepaalde gebruikersgroepen. Daarom hanteer ik de naam tripmeter en geef hierbij een (of meerdere) bijbehorende functie (s) aan. De functie wordt dan met de corresponderende naam aangeduid.
In de bovenstaande afbeelding zie je een tripmeter van het merk ICO (willekeurig gekozen).
Dit apparaat meet de afstand, snelheid, hoogste snelheid en de tijd tussen de markeringen. Het apparaat wordt bediend met behulp van een Multi switch die veelal op de linker stuurhelft gemonteerd is.
De afstand wordt gemeten met behulp van een GPS of Satelliet ontvanger en / of een wielsensor die gemonteerd is in het voorwiel. Meestal wordt een rallymotor met beide mogelijkheden uitgerust omdat een GPS ontvanger stuk kan gaan of een afwijking kan hebben door slechte ontvangst. De wielsensor is minder storingsgevoelig en kan bovendien steeds gekalibreerd worden waardoor de metingen nauwkeuriger worden.
Zoals ik eerder al heb aangegeven, geeft het roadbook (in de linkerkolom hiervan) de afstand aan vanaf het vertrekpunt naar de verschillende locaties / markeringen of een WayPoint. Ook kan de rijder de afstand naar het volgende punt lezen zodat hij weet hoe groot de afstand tussen de twee punten bedraagt.
Dat betekent dat hij rekening moet houden met twee afstanden, te weten de totale afstand vanaf het startpunt en de afstand tussen twee locaties / markeringen.
 |
| Foto: KTM Media |
Kijken we nu dan weer naar de afbeelding van de KTM Dakar motor, dan herkennen we al wat meer in de cockpit.
Centraal geplaatst herkennen we het roadbook waarin zich de papieren rol met route informatie bevindt.
Boven het roadbook herkennen we nu twee apparaten, waarvan minimaal één de functie van tripmeter heeft. Het tweede apparaat zal met grote waarschijnlijkheid de functie van CAP Repeater vervullen.
Aan de onderzijde van het roadbook is ook een soortgelijk apparaat gemonteerd. Wellicht dat dit apparaat de functie van tweede tripmeter of snelheidsmeter (belangrijk bij delen met maximum snelheid) vervult.
In een dergelijke opstelling is dan de volgende indeling mogelijk:
- Tripmeter 1 geeft de totale afstand (vanaf het startpunt) aan
- Tripmeter 2 geeft de tussenliggende afstand tussen 2 meetpunten of de snelheid aan
- de Cap Repeater geeft de koers aan
Hierdoor worden de drie belangrijkste informatiebronnen voor het navigeren met een roadbook ingevuld.
Nu we meer weten over het bepalen van de afstand, kijken we in het volgende onderdeel: hoe we de richting (koers) bepalen.
De Cap Repeater
De Cap Repeater is zelf geen navigatie apparaat, maar geeft eigenlijk alleen informatie over de koers door. Om de koers te kunnen doorgeven (aangeven) moet de Cap Repeater aangesloten worden op een externe satellietontvanger of een navigatie apparaat.
Heb je bijvoorbeeld een eenvoudige opstelling, dan wordt de Cap Repeater met behulp van een speciale kabel rechtstreeks verbonden met een Garmin CX(S)60 navigatie apparaat.
 |
| Foto: KTM Media |
Nemen we weer de KTM Dakar machine als voorbeeld, dan zien we twee apparaten aan de bovenzijde en een apparaat aan de onderzijde van het roadbook. Afhankelijk van de voorkeur van de rijder zal één van deze apparaten de functie van Cap Repeater vervullen.
Op deze afbeelding zien jullie bijvoorbeeld een apparaat dat meerdere functies kan vervullen. Deze Cap Repeater kan bijvoorbeeld ook de functie van een tripmeter vervullen. Hierdoor kan de rijder zijn cockpit nog meer naar eigen inzicht inrichten. Daarnaast houdt men in een dergelijke zware rally er altijd rekening mee dat een apparaat defect kan gaan.
Overzicht
In de onderstaande afbeelding heb ik het roadbook, de Cap Repeaters of tripmeter en de Multi switches van een KTM Rally machine in beeld gebracht.
Zoals je ziet is deze machine uitgerust met 2 Multi switches waarmee de rijder de diverse functies bedient.
En dat is nog niet eens alles. Een apparaat hebben we nog niet benoemd: de Iritrack. Hierover meer in het volgende onderdeel.
De Iritrack
Een Iritrack (ook wel ERTF genoemd) is een apparaat dat verschillende functies vervult. Het apparaat bestaat uit twee soortgelijke delen in één behuizing. Ook dit is gedaan om er zeker van te zijn dat de functies werken, zelfs als een deel uitvalt.
Het apparaat wordt door de Dakar organisatie (of andere rally organisatie) kort voor de start aan de deelnemer verstrekt. Elke deelnemer moet een iritrack van de organisatie huren voor de duur van de rally.
De deelnemers moeten hun motoren hiervoor volgens de uitgevaardigde specificaties hebben voorbereid. De Iritrack kan dan aangesloten en in de houder geplaatst worden.
De deelnemer moet voor elke (etappe) start o.a. zijn/haar persoonlijke code invoeren in combinatie met de code van de rallystage.
Het apparaat toont de rijder vervolgens het eerste WayPoint dat hij/zij moet aandoen. Hiervoor worden de afstand en de koers naar dit punt aangegeven.
De Iritrack biedt de rijder nog meer informatie zoals de zichtbaarheid van het WayPoint, onderlinge afstanden tussen voertuigen enz. De organisatie bepaalt welke functionaliteiten een iritrack biedt.
Belangrijker is echter dat het apparaat aangeeft of de rijder alle WayPoints heeft aangedaan cq. gevonden heeft.
De rijder moet binnen een bepaalde afstand van het WayPoint uitkomen om dit punt door de Iritrack te laten registreren. Wordt het waypoint niet geregistreerd, dan volgen straftijden/strafpunten.
Bij terugkomst van een stage moet de rijder de Iritrack bij de wedstrijdleiding inleveren. Daar worden de data uitgelezen.
De rijder krijgt later het nieuwe roadbook voor de volgende stage en wordt ook de iritrack weer geactiveerd. Een nieuw avontuur lonkt...
Bronnen
Toen ik eenmaal besloten had om mij te verdiepen in Rally Navigatie ben ik op zoek gegaan naar informatiebronnen.
Met goede moed gaf ik de eerste zoekopdracht en dacht ik een groot aantal hits te krijgen op de zoekvraag in Google. Dat viel echter zwaar tegen en na vele zoekopdrachten zonder echt resultaat, leek het wel of er geen bruikbare informatie te vinden was.
In tegenstelling tot de standaard GPS navigatie waar je overstelpt wordt met informatie, lijken de offroad rijders en organisaties hun kennis liever niet via het internet te delen.
Pas toen ik een (als geheim geclassificeerd) document van Charlie Rauseo op het internet vond, vond ik aanknopingspunten die mij verder hielpen.
Helaas kan ik niet schrijven dat alles in dit hoofdstuk geverifieerd is door een kenner / expert. Een verkeerde interpretatie, vertaling is dus mogelijk.
Bronnen voor dit document
- Excerpt from Dakar Rally Handbook, By Charlie Rauseo
- www.leppinkadventure.nl
- www.offroadtrips.nl
- www.rallybikecenter.nl
- www.dustywobbls.com
- www.rallymanagementservices.com
- www.icoracing.com
- www.motorallyservices.co.uk
- www.rally-raidproducts.co.uk
- www.behego.com
- Stan Watt, 2012 Dakar Crescent KTM rider, talks navigatio - YouTube
- 2e ETAPA - Dakar 2012 by Bianchi Prata - YouTube
- Dakar 2014 moto 128, iritrack, road book - YouTube
* Dit document heb ik opgesteld in 2014
Reacties
Een reactie posten